دکتر شریعتی 1

پیشگفتار

در تاریخ هر مرز و بوم چهره هایی وجود دارند که نام آنها در شمار برجستگان تاریخ ثبت شده است بعضی از این نامها در روایت تاریخ و فرهنگ و اندیشه جوامع به گونه ای مطرح هستند که به راستی فهم و درک هویت تاریخی و فرهنگی هر جامعه بدون آنها ممکن نیست درست همین اهمیت در خور توجه است که شناخت این چهره ها را امری لازم می سازد اما تاریخ سرزمین ما نشان داده است که در شناخت اندیشمندان و مصلحان اجتماعی در بسیاری از موارد به افراط و تفریط در غلتیده ایم یا در بزرگداشت آنان چنان قلم زده و سخن رانده ایم که راه را بر هر نقد و بررسی سازنده و پر ثمر بسته ایم و یا چونان در مذمت آنان کوشیده ایم که یاد و گرامیداشت خصائل پسندیده آنان و آثار گرانقدرشان را فرو گذاشته ایم در میان این چهره های موثر باید از دکتر علی شریعتی نام برد که به ویژه در دهه های چهل و پنجاه حضور ونشر افکار و مباحث او در نهضت احیای اسلامی سرزمینمان نقشی بس مهم و انکارناپذیر ایفا نموده است نوشتارها و گفتارهای وی در مشهد و پس از آن در حسینیه ارشاد سبب شد که جوانان سرخورده از نحله های اخلاقی و مشربهای فکری شرقی و غربی فوج فوج به دامان اسلام و این بار با قرائتی گیرا و زنده و حیاتبخش ، بازگردند اما صدافسوس که در همان زمان نیز شاهد افراط و تفریط در میان هواداران و مخالفان او بودیم و هزاران افسوس که ستایش ها و مذمت گویی ها بیش از آن که به اندیشه هایش معطوف باشد وبه آثار منتشر شده اش مستند ، بر احساسات و شنیده ها استوار بود و به جای گفتگوهای راهگشا و راهنما فضایی سخت آلوده به جدلها و جدالهایی به وجود آمد که هیچ اثری از ادب دیرین اسلامی شنیدن گفته ها و پیروی از بهترینشان در آن به چشم نمی خورد و عنصر تقوی در آن سخت کم رنگ و مایه بود چنان که دل آن اندیشمند جستجوگر را نیز سخت به درد آورد و گاه با انتقاد از استناد منتقدانش به آقای میگویند زبان به گلایه میگشود دستگیری ، زندان ، هجرت و مرگ نابهنگام او هرچند در تسریع حرکتهای اجتماعی منتهی به انقلاب اسلامی شکوهمند مردم ایران در سال 1357 نقشی انکارناپذیر داشت اما نهضت احیای اندیشه اسلامی را از اندیشمندی گرانقدر محروم ساخت پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز گفتگو درباره وی ادامه یافت و با کمال تأسف دیگربار افراط وتفریط ها نسل جوان تشنه حقیقت را از فهم و درک درست اندیشه های وی محروم ساخت

کتاب حاضر با هدف ارائه تصویری منصفانه و عالمانه از آن اندیشمند فرزانه منتشر میشود آیت الله شهید دکتر بهشتی ، که خود از مشارکت کنندگان جدی و ژرف نگر نهضت احیای اندیشه اسلامی شمرده میشد ، از معدود افرادی بود که خواستار شناخت واقعیتها و بهره گیری از نقاط قوت آثار دکتر شریعتی بودند وی که دربر نامه ریزیهای حسینیه ارشاد مورد مشورت قرار میگرفت و خود نیز به ایراد گفتارهایی در آن کانون اندیشه وفرهنگ مبادرت می ورزید همواره درباره دکتر شریعتی و آثار او موردسئوال قرار میگرفت و از همین روی با مطالعه دقیق آثار و مجالست و گفتگوی صمیمانه اما نقادانه با دکتر شریعتی سعی در فهم و درک مواضع فکری وی نمود ، و آن گاه که صداقت و تشنگی برای دریافت حقایق و تلاش بی شائبه برای نشر معارف اسلامی را در او لمس و درک نمود بی باکانه و بدون واهمه از هجمه روشنفکران دین گریز از یک سوی و متحجران کج اندیش از سوی دیگر به روشنگری پرداخت و در این راه چه لطمات و صدمات که متحمل نشد ، چنانچه در لابلای سطور این کتاب نیز از درد ورنجی که در راه دفاع از حقیقت بر او رفته است اشارتها میتوان یافت اما آنچه به موازات طرح دیدگاههای آیت الله شهید بهشتی درباره دکترشریعتی ، ما را در انتشار آن مشوق شد شیوه بحث ایشان در بخشهای مختلف این کتاب به ویژه در بخش دوم آن می باشد

نخستین بخش کتاب به گفتاری از آیت الله شهید دکتر بهشتی اختصاص دارد که در تاریخ 29/3/59 در دانشکده نفت آبادان ایراد شده است در این گفتار از خاستگاه اجتماعی دکتر شریعتی این که وی خود را ساخته و پرداخته رنج می دانست ویژگیهای شخصیت او ، تشنگی او برای دانستن و جستجوگری اندیشه پویا و پرتحرک و خلاق او سخن رانده شده است شاه بیت گفتار آیت الله بهشتی را شاید بتوان در این عبارت یافت دکتر چنین کسی بود ، آرائش ،‌اندیشه هایش ، برداشتهای اسلامی اش ، برداشتهای اجتماعی اش در حال دگرگونی و در مسیر شدن بود چون انسان موجودی است در حال شدن ،‌نه فقط انسان همه موجودات عالم طبیعت واقعیتهای شدنی هستند ولی انسان در میان همه موجودات شدنش شگفت انگیز تر است

بخش دوم کتاب به دو گفتار از ایشان اختصاص دارد که در پاسخ به ایراداتی بوده است که آیت الله مصباح در آن زمان بر آثار دکتر شریعتی و به ویژه مسئله خاتمیت وارد ساخته بودند که لازم است درباره آن توضیحاتی داده شود

مدرسه علمیه منتظریه قم که به نام بانی خیر آن مرحوم حقانی زنجانی مشهور شده است به دنبال احساس نیاز به تجدید نظر در برنامه های معمول زمانه در مدارس علمیه و با همت آیت الله شهید دکتر بهشتی و گروهی از همفکران و یاران ایشان از جمله آیت الله شهید دکتر بهشتی و گروهی از همفکران و یاران ایشان از جمله آیت الله شهید قدوسی ، آیت الله جنتی و آیت الله مصباح پا گرفت با وجود آن که اساتیدی که برای همکاری بدانجا فراخوانده شده بودند درباره اصلاح نظام آموزشی خود از دیدگاههایی همسو برخوردار بودند طبیعی است که در زمینه های دیگر به ویژه شیوه های متناسب در مبارزه اجتماعی و سیاسی علیه نظام ستمشاهی و برخورد با افکار و عقاید رایج در جامعه آن روز ایران ، الزاماً به یکسان نمی اندیشیدند و دارای سلیقه های مختلف بودند با این همه شهید آیت الله بهشتی که سابقه دوستی و آشنایی با برخی از مدرسان و مربیان آن مدرسه برای او با قدمتی دیرینه و صمیمیتی خالصانه درآمیخته بود ، به همکاری مجدانه و دلسوزانه با آن جمع همت گماشت که بررسی نتایج درخشان آن فرصتی دیگر می طلبد نکته آموزنده در این همکاری و دیگر مجموعه هایی که آن شهید فرزانه در آنها مشارکت داشت این بود که ربع قرن فعالیت اجتماعی و سیاسی اهمیت کار گروهی را چنان به ایشان نمایانده بود و خصلت تقریباً منحصر به فرد ایشان در کسب ویژگیهای ضروری برای فعالیت دسته جمعی چنان در ایشان بارز بود که وجود موانع درشت و ریز راه را آسان می ساخت اما آنچه درباره بخش دوم کتاب باید گفت این است که به زعم ما نمونه ای است قابل تأمل در شیوه برخورد با آراء مخالف در عین صراحت و صلابت ، با احترام و حفظ حرمت اشخاص درآمیخته ؛ در عین بررسی و نقد و نظر علمی ، پایبند و متوجه به موازین اخلاقی در عین ایجاز ، همراه با وسواس و دقت در انتخاب واژه ها و عبارات متکی به استناد دقیق به منابع و مأخذ همانطور که از فحوای این گفتار بر می آید ، دو گفتار مذکور در پاسخ به ایراداتی بوده است که آیت الله مصباح یزدی در جلسه پایانی درس نهایه در مدرسه منتظریه بر دیدگاه دکتر شریعتی در مورد مسئله خاتمیت وارد ساخته بودند طلاب مدرسه از آیت الله بهشتی در این باره نظرخواهی میکنند و ایشان پاسخ را موکول به مطالعه دقیق ایرادات طرح شده و مراجعه به کتابهای دکتر شریعتی می نماید و از آنجا که طی تابستان به سفر معمول سالانه به مشهد مقدس مشرف می شد ، از آنان می خواهد که در منزل استیجاری که در آن سکونت داشت گرد هم آیند تا دیدگاه خود را مطرح سازد جالب توجه این که تأثیر آن جلسه بحث و گفتگو تا زمانی مدید در اذهان جستجوگر طلاب مدرسه بر جای ماند که شرح آن را فرصتی دیگر نیاز است نکته دیگر این که با وجود صراحت در نقد نظرات آقای مصباح ،‌توصیه فراوان به حفظ حرمت ایشان به عنوان مدرسی دلسوز و تلاشگر شده است تا مبادا فضای اسلام برای گفتگو و مناظره علمی به عصبیت و هوای نفس آلوده گردد و بالاخره همچنان که در طول کتاب نیز مشهود است نکته سخت چشمگیر پایبندی به اصول و مواضع بنیادین در قبال مسئله دکتر شریعتی در گفتارها و مصاحبه های گوناگون ، چه پیش و چه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، و پرهیز از فرصت طلبی هایی است که دامان بسیاری از بزرگان این نهضت را گرفته بود

دربخش سوم چهار مصاحبه از آیت الله شهید بهشتی درج شده است نقش شریعتی در جنبش دانشجویی خارج از کشور بخشی از یک گفتگوست که در پاسخ به اظهارات ابوالحسن بنی صدر در آستانه انتخاب اولین رئیس جمهور ایران بیان گردیده شریعتی ، درخششی در تاریخ انقلاب و اسلام مصاحبه ای است که به تاریخ 24/3/1360 در روزنامه اطلاعات منتشر شده مصاحبه سوم به عنوان شریعتی همواره رو به اصالت اسلامی پیش می رفت به تاریخ 29/3/1360 انتشار یافت

چهارمین مصاحبه با مجله راه زینب به تاریخ 22/2/1360 و با عنوان دکتر شریعتی از استعدادها و قریحه های برجسته زمان ماست صورت گرفته است که در چاپهای قبلی این کتاب نیامده بود

بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید دکتر بهشتی بر این امید است که انتشار این کتاب در ارائه فهمی بهتر از دکتر شریعتی و آرای او ، نمایش شیوه گفتگو و مناظره علمی و مبتنی بر موازین اخلاقی و شناخت اندیشه ها و مواضع فکری آیت الله شهید دکتر بهشتی سودمند باشد باشد که مقبول درگاه احدیت و خاطر شیفتگان حقیقت افتد

بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید آیت الله بهشتی

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *