در باغ ابسرواتور

برای دلهایی که به اسمان پیوند دارند ، کفر و ایمان ، همچون عشق و بی عشقی یکی است یکی؟ آری یکی است . هیچ کدام عقب آسمان پیمای ملکوت دلشان را زاغ لجن خوار باغ های تره بار فروشان نمی کنند

!

چه می گویند ؟ چه ها می گویند ؟ هر چشمی چه حرفهایی می زند ؟

چشم هایی خاکستری داشت ، یعنی چه خاکستری ؟ یعنی هیچ! فقط می گویم تا گفته باشم سیاه نبود ، آبی نبود ، ازرق نبود ، سبز نبود به رنگ ها دیگر هم نبود…خاکستری هم نبود . اصلا مثل اینکه هیچ رنگی نداشت ….

مثل اینکه با چشمهایش خیال می کرد ، با چشمهایش می اندیشید ، فکر نمی کنم چشمهایش جائی را میدید . یکسال تمام هر روز مرا در فاصله ی دو نیمکت دور تر می دید اما نه نمی دید او هرگز مرا ندید ، اگر دیده بود دیگر نمی امد او تمام این مدت خیال می کرد در این باغ تنهای  تنهاست ، حتی آن مجسمه عریان را که در مدخل باغ ایستاده بود ندید اگر می دید از او هم می گریخت ؛ او هم به تعبیر غزالی «خلوت خالی » مطلقش را آشفته می ساخت . در دنیای خالی او که نمی دانم از چه پر بود – هیچ کس هیچ چیز ، هیچ احساسی ، هیچ خاطره ای ، از آنگونه که ما می شناسیم ، راه نداشت و نباید هم راه می داشت نمی توانست هم راه یابد ، خلوت خالی او – که در آن می زیست و در آن بود – خلوتی بی مرز و حد بود ، بزرگتر از جهان ، هم اندازه ی عدم …

یک سال تقریبا چنین بود ، تقریبا ! از آن رو که من بودم که گاه در آمدن به این میعاد گاه ساکتی که در آن ، ما سه موعود خاموش با هم سخنی برای گفتن نداشتیم – نه! سخنانی برای گفتن نداشتیم – غفلت می کردم ، اما یقین داشتم که آن دو هر روز بر سر قراری که نداشتیم ، حضور دارند .

…

در طول این یک سال ، ما همچون حواریون یک مسیح شده بودیم ، مسیحی که موعود منتظر ما سه تن بود و انتظار ظهور او ما را از غوغای بیهوده ی زندگی و پرستندگانش – که این شهر را ، شهر هیاهو ها به خاطر هیچ را ، این رم سزار ها و گلادیاتورها و شهر برده های آزاد و جهودان سکه پرست را ، پدید آورده اند – به این خلوت خاموش می آورد و نیاز ، هر یک از ما را ، در اینجا بر سر درد خویش می نشاند و در زیر بار سنگین بودن ، بودنی برای هیچ ، خاموشمان می کرد و هر کدام ، سر در گریبان خویش ، به زمزمه ی ساکتی که از پس پرده های غیبی درون ، آن «خویشتن پنهانی و مجهولمان » با ما ساز می کرد  ، گوش فرا می دادیم و از «او» که یافته بودیم و ، در یک مکاشفه شور انگیز ، به شهودی روشن و نشئه برانگیز یا فته بودیم که آن من گمگشتهی راستین ما «او» است …

چه شگفت است آشنایی در پس بی گانگی ، خویشاوندی پنهان در ناآشنایی! در زیر این آسمان ما سه تن فرزندان این خانهی مجهول بودیم ، با خویشتنی مشابه . آن یکی ، آن برادر ساکتم ، نمی توانست سخن بگوید ، آن دومی ، خواهرم ، نمی خواست سخن بگوید و این سومی ؛ من همچون هر دو ! . ما سه همزبانان گنگی بودیم مخاطب نگفتن های هم ، و کارمان کتمان همدیگر .

سکوت بر سر غوغای طاقت فرسای کلمات .

جمع ما از هم پاشید . صبح طالع شد و شبی که یکسال بطول انجامید ، زانو به زانوی هم ، تا سحر نشستیم و تنها و سخن سکوت گوش بستیم و سپس ، بر خاستیم و از هم پراکنده شدیم .

در دل من که همیشه از حرف ها و دردهای دیگری لبریز است ، جایی برای آنچه چشمها می گویند نبود ، اما همواره می دانستم که مثنوی ها سخن ، در پس پرده ی این سکوتی که میان ما افکنده است ، چشم انتظار آنند که من یا او لبی به گفتن بگشاییم . ولی این «پردگیان بیتاب» را ، در آن باغ همچنان چشم انتظار گذاشتیم و از هم گذشتیم…

سه سال گذشت . تقویم ها گفتند اما من باور نکردم .

چهره ی مات او ، موهای خاکستری رنگ او ، احساس بی شکل او ، چشم های بی رنگ او و حرف های بی لفظ او همه ، در غیبت او بهترین و غنی ترین و رام ترین موم های نرمی بودند در زیر سر انگشت های نیرومند و بازیگر خیال محتاج من که هر چه بخواهم بگویند و هر گونه بخواهم بسازند و هر رنگی که بخواهم بیامیزند و هر که بخواهم باشد !

و بدینگونه بود که او رفته رفته در زندگی پنهانی من یک «رزاس» می شد …

با او … بی آنکه به حضور او نیازمند باشم ، زندگی یی در اوج آسمان ها داشتم و چه زندیگ سیرآب و سرشاری است که آدمی در کنار معشوقی دلخواه زندگی کند بی آنکه رنج تحمل کسی را داشته باشد . وصالی در تنهایی مطلق خویش با عزیزی که هست و..نیست .

سه سال اینچنین بی او ، با او گذراندم و چه شکر و شادی ها که : چه خوب ! چه خوب که حرفهای اینچنین را ، در آن ایام باغ ، به ابتذال گفتن نیالودیم و سکوت ها ، در ان یکسال ، می گفت که ما هر دو عظمت و تعالی و حساسیت و لطافت این حرفها را که در الفاظ می پژمرد و قداست اهورائیش در گفتن می آلاید خوب احساس می کردیم و این احساس مشترک ما را تا آنجا به هم نزدیک و خویشاوند می ساخت و احساس این احساس ، ما را هر روز نزدیک تر و خویشاوند تر !

سه سال گذشت و من بی او ، لحظه ای بی او نماندم .

…

شبی خسته از کشمکش های بی حاصل ، کوفته  از شکست های بسیار و بستوه از زندگی و بیهودگی هایش ، از غم و غربت و تنهایی سرشار ، به کافه ای پناه بردم گوشه ی خلوت تری را انتخاب کردم و نشستم و صندلیم را به سمت پنجره ای کج کردم و خود را گذاشتم و بیرون رفتم …

گروه شاد و شلوغی مقابل من ، گرد میزی حلقه زده بودند . دیدم چند دختر رنگ وارنگ و دو سه پیر و جوان واکس زده و دمبه دار ، هی با کنجکاوی دارند مرا می پایند . گاه دسته جمعی بر گشته اند و به من خیره شده اند و صدای پچ پچ محتاطانه گفت گوهایی چندش آور ! کم کم متوجه شدم خیالاتم آشفته و بریده می شد و گفتم لابد قیافه ی تلخ و گرفته ام چندان غیر عادی می نماید که این بیکاره های بی درد و بی عقل سویسی را به کنجکاوی واداشته است…

در اثنای این اندیشه ها ؛که آنها مرا می پاییدند و من ، ب انتقاد های تند و تیزم ، در دل خود ، کارشان را تلافی می کردم ، متوجه شدم که شبحی دارد به من نزدیک می شود ؛ یکی از همین فضول ها!

من که در این حال عمداٌ سعی می کردم که به طرف انها نگاه نکنم ، خودم را بیشتر به خودم سرگرم کردم ، چنان چه گوئی او را – که اکنون درست در کنارم ایستاده است- احساس نمی کنم .

–          سلام اقا

ناچار ، با بی میلی و خستگی و قیافه ای آمیخته با تعجب و اعتراض ، سری بر گرداندم و جوابکی دادم . او بلافاصله با کرشمه ای دختر بچه وار ، دستش را دراز کرد و در حالیکه اجازه می گرفت ، با دامن چیندارش چرخی زد و با جلفی و صمیمیتی آشنا ، برابر م نشست .

با تمام اندامش می خندید و حتی قطعات لباسش نیز همگی خوشحال بودند و خندان ! گیسوانش برق می زد و گوئی تازه از قالب بیرون امده است

رنگش خاکستری بود و …

چشمهایش به رنگ الماس های بدل ! مثل دو توشله ی بلور برق می زد !

اِ ! این ………آری ! «او» است!

همو بود اما کمترین شباهتی به او نداشت . فربه و پر جنب و جوش و براق شده بود . گویی تمام اندامش را برق انداخته است …

احساس می کردم که از شدت خوشی همه جایش دم درآورده اند و با آن گردو می شکنند . کمی غمغب گرفته بود و ، بر هر یک از دو نی مرخش لپی سرخ و خونی روئیده بود ، هر کدام مثل دمل خونی بزرگ و ورم کرده ای.   صورتش حالت یک لبوی چاق آبپزی را به بیننده الهام می داد . بقدری عجولانه و شلوغ و پشت سر هم ، به لب و دهانش خنده می ریخت که نمی توانست جمع کند . چنان بریده بریده و ناهماهنگ و پیاپی ، خنده و نیم خنده و لبخند و غیره … را به هم می ریخت که نه مجالی می یافتند که هیچکدامشان معنی بگیرند و نه من فرصتی می یافتم که در قبال هر یک ، خود را و قیافه و حالت خود را متناسب با ان تنظیم کنم .

مثل «خل خنده » های دیوانه ای می مانست در برابر نگاه مبهوت یک آدم بی تقصیر! مثل اینکه کسی هی از زیر نیشگونش بگیرد ، از شدت شعف ، دمادم از جایش می پرید . تلاطم جلف و لوسی داشت و سر جایش بند نمی آورد . یکریز حرف می زد .

هر چه او در دامن من داشت ، همچون برق و باد ، گریخت و چه گریزی! چنان شتابزده و هراسان که گوئی جمعیت یک شهرند که از زمین لرزه ای مهیب و برقآسا فرار می کنند  . تنها چیزی که از این خیل خیلات ، هنوز در من مانده بود و گوئی دل نمی کند و وسواسی بیهوده او را در رفتن مردد ساخته بود و گر چه او هم بدنبال دیگر ها می رفت اما لنگ لنگان و …هی بر می گشضت و به قفا می نگریست ، ایمان من به چشمهایش بود که مرا حتی در چنان حالی – که احساس می کردم او در مقابل من در انتهای میزی نشسته است که به فاصله ی همه ی دوری ها از من دور است و میان من و او خلأ به بیکرانگی عدم حائل است لبریز از انزجار – با این همه ، «نگران چشمهایش » می ساخت .

اما در چشمهایش – که مثل دو نگین شیشه ای ؛ در زیر نور چراغ های نئون و فلورسانت کافه تلالؤی تند و زننده داشت – همه چیز پیدا و صریح و معلوم بود و به روشنی سادگی خوانده می شد اما هر چه می نگریستم ، چیزی در آن نمی دیدم جز تصویر کوچک خود را و نقطه ی براق نوری را که در مردمک هایش جابجا می شد .

نگاههیش را مهربانانه و خودمانی ، در من زد ؛ اما از شدت خوشی و نشاط ، نمی توانست چشمهایش را در یک نقطه نگاه دارد که به جائی بند نمی آمدند و همچون دو دم جنبانک همه جا چرخ می زد و همه جا را می پائیدند . در همین اثنا یکهو ، دیدم لبخندی هم به خنکی آفتاب ماستی که بر برف های مانده ی زردی گرفته ی زمستان بتابد ، بر لب نشاند و در حالیکه گویی برای تماشای دیگران دارد با من ژست می گیرد ، با لحنی تکیه بر صدای خنده ی بی مناسبتی ، از من پرسید :

–          شما هنوز نمی خواهید از من چیزی بپرسید؟

با لبخندی ، شبیه به شکل لب های بیمار سماخورده ای که دهانش ا تب خشک و از اختلال معدی بدمزه و گس شده است ، به عرض رساندم :

–          هه ! چی بپرسم ؟ راجع به…چه؟…هه!

–          مثلا من خیلی دوست دارم بدانم شما از چه ملیتی هستید؟

من که حالتی شبیه نوبه گرفته بودم و تب و لرز و عرق شروع شده بود و احساس می کردم که این ستاره ها که از پشت شیشه ی بزرگ پنجره مرا می نگرد ، فرشته های خدای اند که همگی بر بام آسمان جمع شده اند و از ان بالا ها ، چشم کشیده اند و به من ترحم می کنند و دلشان به حال من می سوزد . ..داشتم به زحمت برایش جوابی دست و پا می کردم تا فراهم شود اما چون کمی به تاخیر افتاد و او هم از گرمگیری آمیخته با خودمانگیری و دلسوزیش دست بردار نبود ، خودش ادامه داد:

–          فکر می کنم از امریکای جنوبی باشید ؛ ها؟ یا کمی هندوچینی ! در حالیکه ابروهایش را به علامت انتظار تا وسط پیشانیش بالا کشانده بود و پلکهای سنگین و براق از رنگش را از اطراف یخ های چشمهایش کنار زده بود و لبهایش را در ادامه ی چانه اش ، به شیرینی و ملوسی دختر بچگانه و کنجکاوانه ای ، پیش آورده بود و سرش را کمی پایین کشانده  و خیلی کج کرده بود تا خود را به زیر نگاه های من بیاورد – که در آن حال ، قدم کوتاه شده بود و دقیقه دقیقه هم کوتاه تر می شد و کمی هم ، از بی رمقی و مظلومیت ، قوز در آورده بودم – همچنان ساکت و منتظر ماند .

و من که در این حال از شدت بیشعوری شگفت انگیزی که در حدس بی سر و ته اش بود ، رمقی تازه یافتم ، سرم را برداشتم و با نگاهی که از شدت صراحت حتی او هم آنچه را در آن بود ، تا دید خواند و فهمید . در او خیره شدم که ناگهان از خودش خنده اش گرفت و با قر و قمزه ای پر پیچ و خم ، حاکی از خجالت ، اعتراف کرد که اظهار نظرش خیلی خیلی احمقانه بوده است .

و من هم لبخند بزرگوارانه و پر از عفوی نشانش دادم حاکی از اینکه : از شما در همین حدود ، بیشتر انتظار ندارم و اینجور حرفها از سرکار خلاف توقع من نبوده است . ناراحت نباشید !

باز مثل اینکه  احساسی که خودش هم نسبت به خودش داشت با احساسی کهمن از او داشتم مشابه است ، اثر سطحی و انفعالی در او پدید آمده بود ، بسرعت گذشت و باز با روحیه تازه ای پرسید :

–          آن وقت ها هم شما مثل من ناراحت بودید ، هنوز هم مثل سابق ناراحت می باشید ؟

من هم – که فقط خدا عالم است که بفهمد چه وضعی داشتم و به خصوص از مشابهت و مقایسه و این وجه اشتراک با وی ، دچار چه غروری شده بودم – به سختی منگ و منگی بگوشم خورد ، نشانه ی ان که دارم به او جواب می دهم .

من که خودم چیزی نفهمیدم اما مثل  اینکه او فهمید حالم خوش نیست یا چیز دیگری فهمید و به هر حال در همین اثنا که نفهمیدم چند ثانیه یا چند دقیقه گذشت بلافاصله بود یا به فاصله ی یک ربع ؟ نیم ساعت ؟ احساس کردم که حرف هایش بوی اخر را می دهد . گرم و امیدوار شدم که آزادی نزدیک است و پایان خفقان ، رهایی از زیر این بار سنگینی که بر رویسینه ام افتاده است و چهره ام را کبود کرده است ، عنقریب فرا می رسد . برایم توضیح داد که سه سال پیش ، چرا خیلی بی حرف و غصه ناک بوده است و به چه عللی حالا ان ناراحتی هایش به کلی رفع شده است و در نتیجه خیلی خوشحال و سعادتمند شته است ؟ . درست است ، توضیح داد . خیلی هم مفصل و مشروح اما… من نشنیدم ..ملتفت نشدم ، باور کنید ، نشنیدم ، نشنیدم ! دیگر نپرسید .

از کافه رها شدم . تا در باز شد و نسیم آزاد بیرون را بر سر و رویم احساس کردم ، ناگهان شبح احمقانه ی اندره ژید را در صد ها هزار چهره ی مکرر در زمین و آسمان و فضا و بر روی همه چیز دیدم ، همه جا را در کنار ناتانائیلش – که در چند سالی او بودم- در آن لحظه ژید به عذر خواهی من امده بود اما از شدت شرمندگی ، چشمهایش را از قیافه بله و بی تقصیر بُز اخفشش بر نمی داشت .

با تمسخری آمیخته با غیظ و درد خنده ای که رهگذران پیرامونم شنیدند ، آن جمله ی فیلسوفانه قشنگ  بی معنیش را بر سرش کوفتم اما سر بر نکرد و همچنان روی در روی ناتانائل ، چنان عاجزانه عذر خواهی می کرد که کینه ی من از او به ترحم بدل شد و من که ، برای تخفیف اندک رنج بسیارم ، از خشم نیز محروم شدم – چه رنجی که ، در آن ، کسی را نتوان محکوم کرد طاقت فرساست – سر در شانه ام فرو بردم و در حالی که سیگارم را از بیم آنکه از لای انگشتان مرتعش و بی حوصله ام نیفتد پیاپی به لبهایم می سپردم – در میانه ی سیاهی جمعیت بی نام و نشان خیابان فرو رفتم تا از چشم های این دو و نیز چشم های خودم ، در انبوه این بیگانگی مطلق و راحت ناپدید شوم

شرم داشتم که در برابر آینه ای ، شیشه پنجره ای بگذرم ، تا نکند در آن حال چشم خودم به خودم بیفتد

———–

کویر شریعتی