دلایل وی برای حمایت از نهضت آزادی و نقد خط مشی جبهه ملی ، مبتنی بر : 1) ناسازگاری نیروهای درونی جبهه ملی 2) انسجام بیشتر نهضت آزادی و 3) فقدان توانمندی جبهه ملی در ارائه مکتب کارآمدی برای مبارزان به ویژه دانشجویان که در خلاء وحشتناک سیر می کنند ( مکتبی که بتواند به مسائلی چون سوسیالیسم ، مذهب ، انقلاب یا اصلاح ، مالکیت ، ممالک اسلامی ، نهضت های آزادی بخش و … پاسخ دهد ) بود .
دغدغه علی را درباره ضرورتهای کار تئوریک از خلال اسناد ساواک به ویژه نامه ای که علی در مورخه 13/7/42 از فرانسه به ایران فرستاده – و از قضا بدست ساواک افتاده – می توان فهمید . وی در این نامه از پدرش تقاضای تهیه چند کتاب از نویسندگان مطرح مذهبی آن زمان دارد که می باید به مثابه کتابهای مرجع در ارائه سخنرانی اش در کلژدوفرانس به کار آید .
علی در جمع بندی خود از مسیر مبارزاتی جنبش مردم و ارزیابی از نقاط ضعف و قوت آن به دو اصل : 1) کار ایدئولوژیک متناسب با نیازهای مردم و زمانه اش و 2) تاکید بر کار سازمانی و تشکیلاتی رسیده بود . در بعد ایدئولوژیک ، علی در مقاله به کجا تکیه کینم ؟ در تاریخ مارس 1962/1341 ، اصول کلی و اهداف استراتژیک خط فکری خود را ترسیم کرده بود و به گفته رهنما : (( در این مقاله ، می توان بذرهای آنچه را که بعدها به سخنرانی های مسحور کننده ی وی بدل شد به عینه دید)).
او در این مقاله به جدایی جزیره روشنفکران از ساحل مردم اشاره کرده بود و پیروزی هر جنبشی را بدون حمایت مردم امکان پذیر نمی دانست . علی به نقش و کارکرد سنت دینی و فرهنگی مردم ایران انگشت گذارده و به ضعف روش شناختی تحصیل کردگان و روشنفکران در بی اعتنایی و بی توجهی به ساختار فرهنگی جامعه ایران اشاره کرده بود و براساس این اصل کلی استادش گورویچ که در درسهای جامعه شناسی گفته بود : (( ما جامعه نداریم ، بلکه جامعه ها داریم )) روشنفکران را از تقلید گرایی و اندیشیدن در قالب الفاظ و مفاهیم ترجمه شده از متون مکاتب جوامع دیگر ، پرهیز داده و به بومی سازی و درونی کردن آن مفاهیم و دستاوردها و فرهنگ جوامع غربی متناسب با اقتضائات داخلی ایران دعوت کرده بود .
وی با تاکید بر کار سازمانی در سر مقاله ای تحت عنوان یک مرحله نوین در نشریه ایران آزاد به شماره 4 در 20 ژانویه 1962 ، فقدان یک سازمان نیرومند سیاسی ملی را از عوامل موثر در سقوط حکومت ملی مصدق ارزیابی کرده بود : (( باید قبول نمود که عدم وجود یک سازمان نیرومند سیاسی ملی که بتواند نقش موثری در زمینه مقابله و مقاومت مثبت ایفا نماید ، عامل موثری برای سقوط حکومت ملی و در بند گشتن پیشوای ملت دکتر محمد مصدق گردید . با اینکه مبارزات ارزنده ای در سال های اولیه بعد از 28 مرداد صورت گرفت ولی مشکل نبودن سازمان وسیعی که بر پایه اصول علمی سازمانی شکل گرفته باشد لمس می گردید و در نتیجه اکثر کوشش ها و تلاش ها بی ثمر ماند )).
علی بنا بر تحلیلی که از اوضاع جاری مملکت و شرایط جهانی داشت به خط مشی ای مستقل و بومی فکر می کرد که باید از متن تحولات داخلی و شرایط اجتماعی – سیاسی ایران بجوشد ، نه آنکه الگوها و نظریات مکاتب برخاسته از جوامع غربی یا شرقی را به عنوان راهکاری به جامعه و جنبش ایران ارائه کند . علی در مقاله مزبور نوشته بود : (( باید به سوالات قدیمی ” چه باید کرد ؟ و ” در ایران از کجا باید آغاز کرد ؟ ” پاسخ داد ) طرح این مسائل و رجوع به سوالات قدیمی از نوع آنچه گفته ، حکایت از تحولی فکری در سیر مبارزاتی او دارد که بعدها و در اواخر سال 42 به ژرفش همه جانبه در ذهن علی می انجامد و بعد از ورود به ایران در سالهای 43 به بعد سبب طرح اندازی کار فرهنگی توسط وی می شود .
بعد از تشکیل نهضت آزادی ایران در 27 اردیبهشت سال 1340 و ارتقای آن به مرحله متکامل تری بعد از قیام 15 خرداد 1342 ، علی در کنار تنی چند از هواداران نهضت آزادی ایران ، شعبات نهضت آزادی را در اروپا و امریکا ایجاد کردند : (( مشخص ترین این افراد به جز علی ، مصطفی چمران ، ابراهیم یزدی ، پرویز امین ، صادق قطب زاده ، بهرام راستین ، شریفیان و محمد توسلی بودند )) .
_____________________
برچیده از کتاب : طرحی از یک زندگی، بخش اول دوران دانشجویی، پوران شریعت رضوی – (همسر دکتر علی شریعتی)
( نقدها و نظرها )