دکترعلی شریعتی :

دکترعلی شریعتی :

برخی ، دوران های زندگی شریعتی را به شش بخش تقسیم می کنند که در این میان دوران حسینیه ارشاد از بقیه مهمتر می نماید . استاد بی شک در طول تاریخ اندیشه ایران به عنوان ایدئولوگ نهضت انقلابی اسلام در ایران شناخته شده است و آثار و سخنرانی های گرانسنگ او از اندیشه های نابش حکایت می کنند که در صدد جستجوی فرهنگی خودی اما آگاهانه و علمی است .

علی شریعتی مردی – که بعدها نه تنها خراسان که گستره ایران به نام او بالید – در دوم آذر ماه 1312 در کاهک خراسان دیده به جهان گشود . اجدادش از جمله ملا قربانعلی ، شیخ محمد و پدر بزرگوارش استاد محمد تقی شریعتی همگی از عالمان دین بودند و علی ، نزد چنین ارجمندانی پای به هستی نهاد .
مادرش اما زنی روستایی ،با همان صداقت وصفای زنان رو ستایی ، علی را در گستره مهر خود سیراب کرد، بطوریکه شریعتی بعدها در آثار خود همواره روحیه احساسی و عاطفی اش را مدیون مادر بزرگوارش دانسته است .علی چونان دیگران تحصیلات ابتدایی و دبیرستان خود را نزد معلمان مدارس دولتی سپری کرد ، اما از همان اوان ، با وجود پدری دانشمند و کتابخانه ای بزرگ بی شک ، دروس منسجم مدرسه ، روح جستجو گر او را اقناع نمی کرد .
او پیش از سیزده سالگی کتب مختلف را تورق می کرد ، اما پس از این سن ، علاقه شدیدی به بحث های فلسفی و عرفانی پیدا کرد و گمشده خویش را درمیان این کتاب ها یافت . وی در همان سن اندک ، با قرائت آثاری از موریس مترلینگ ، روش اندیشید ن را فراگرفت و تفکر در باره مسایل مختلف هستی شناسانه ، به شکلی دامنگیر در وجودش شکوفه زد ، احساسی که تا آن زمان دریافت نکرده بود . در همین دوران بود که با جنبش نوین اسلامی از طریق کانون نشر حقایق اسلامی که موسس آن محمدتقی شریعتی بود آشنا شد . علی شریعتی در سال 1335 وارد دانشکده ادبیات ، به قصد فراگیری این رشته با تمام وجوه آن شد .
نخستین مبارزات او علیه رژیم پهلوی و استعمار انگلستان در همین سالها شکل می گیرد . وی در همین دوره با نگارش سلسله مقالاتی
در روزنامه خراسان به نحوی خود را در نهضت ملی شدن نفت شریک کرد اما طی همین مبارزات در سال 1336 ، زمانی که به همراه پدر و عده ای از یاران در تظاهراتی مردمی شرکت کرده بود دستگیر شد و به زندان قزل قلعه منتقل گردید . علی شریعتی پس از هشت ماه حبس، از تهران به مشهد رفت و در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد مشغول به تحصیل شد. وی با سعی و تلاشی که از خود نشان داد ، رتبه اول دانشکده را کسب کرد .
طبق قانون وقت ، رتبه های نخست رشته های دانشگاهی به هزینه دولت به کشور های خارجی برای ادامه تحصیل به خارج کشور اعزام می شدند ، اما رژیم پهلوی ، به دلیل سابقه مبارزاتی او ، خروجش از کشور را برای مدت دو سال به تعویق انداخت و نهایتا پس از گذشت این دو سال ، شریعتی برای تحصیل دو رشته تاریخ و جامعه شناسی مذهبی به فرانسه رفت . اما پیش از این با تنها مونس خود در تمام عمر یعنی پوران شریعت رضوی ازدواج کرد .

شریعتی در فرانسه نیز مبارزات سیاسی را رها نکرد و در این دوره با جوانان نهضت ملی ایران در اروپا آشنا شد . در همین زمان بود که بعد از نخستین کنگره جبهه ملی اروپا ، در اوت 1962 در ویز بادن آلمان ، انتشار روزنامه ارگان جبهه ملی اروپا به وی واگذار شد و او در این دوره ، مقالات خود را با نام مستعار شمع به چاپ می رساند . البته پیش از این نیز با پیوستن به سازمان آزادی بخش الجزایر،در مجله المجاهد ارگان سازمان،به نگارش مطالب تاریخی اجتماعی خود می پرداخت .
شریعتی در حین تحصیل اما از محضر استادان فلسفه ، تاریخ و جامعه شناسی اروپا نیز بی بهره نماند . لویی ماسینیون ، که همواره در آثار شریعتی از او یادشده است ، شوارتز ، سارتر ، فیلسوف بزرگ مکتب اگزیستانسیالیسم ، کوکتو شاعر بزرگ فرانسوی و بسیاری دیگر ، ازجمله کسانی بودند که شریعتی در تمام عمر آنها را می ستود .
دکتر شریعتی در سال 1343 در رشته تاریخ تمدن و جامعه شناسی در جه دکتر ای دولتی را اخذ کرد و دوره دکترای جامعه شناسی مذهبی را در دانشگاه سوربون فرانسه به انجام رساند . او در این دوره ، پس از نخستین ترجمه اش ( ترجمه کتاب ابوذر غفاری اثر جوده السحار در سن شانزده سالگی )، کتابهایی چون نیایش آلکسییس کارل ومغضوبین زمین اثر فراتنتس فانون را ترجمه کرد . بر گزاری کنفرانسی های علمی و سخنرانی درباره اسلام ، زندگی پیامبر اکرم ص ، و تاریخ اجتماعی و معاصر ایران زمین ، از دیگر کار های علمی وی در فرانسه بود .

شریعتی پس ازاخذ درجه دکتری به ایران بازگشت اما دربدو ورودش به کشور ، عمال رژیم پهلوی به دلیل مبارزات و فعالیت های سیاسی اش در فرانسه ،او را دستگیر کرده و به مدت شش ماه به حبس افکندند . او پس از رهایی از زندان ، در سال 1345 به عنوان استاد مدعو در دانشگاه فردوسی مشهد شروع به تدریس می کند ..
و از این زمان است که عمده فعالیت های علمی دکتر آغاز می گردد . فعالیت هایی که دکتر در حوزه سخنرانی ، تالیف کتاب و…به بیان اندیشه ها ، آراء و بسط آنها با استفاده از علم روز بسنده می کند . استاد با حضور در حسینیه ارشاد تهران – مکانی که بعدها تنها یاد آور نام او شد- سلسله مباحث خود در حوزه تاریخ ادیان و اسلام شناسی آغاز کرد، اما پس از مدتی ، رژیم پهلوی که حسینیه ارشاد را مکان و منشایی برای نضج مفاهیم انقلابی علیه حکومت ستم شاهی یافت ، در سال 1351 آن را تعطیل کرد و دکتر شریعتی را به مدت هجده ماه به زندان افکند .
او در سال 1353از زندان رها می گردد اما تا سال 1356در تهران و مشهد تحت نظر ساواک قرار می گیرد . این نظارتها و اذیت و آزار ها تا بدانجا پیش می رود که استاد برای رهایی از این گونه آزارها عزم سفر همیشگی به اروپا می کند ، اما در سال 1356 پس از ورود به لندن در صبح روز یکشنبه بیست ونهم خرداد 1355 در مرگی مشکوک به سوی دیار ابدی می شتابد.

اندیشه :
برخی ، دوران های زندگی شریعتی را به شش بخش تقسیم می کنند که در این میان دوران حسینیه ارشاد از بقیه مهمتر می نماید . استاد بی شک در طول تاریخ اندیشه ایران به عنوان ایدئولوگ نهضت انقلابی اسلام در ایران شناخته شده است و آثار و سخنرانی های گرانسنگ او از اندیشه های نابش حکایت می کنند که در صدد جستجوی فرهنگی خودی اما آگاهانه و علمی است .
او در واقع خط ارتباطی میان مردم و روشنفکران به شمار می آید. وی در سه حوزه اجتماعیات ، اسلامیات و کویریات به بیان اندیشه هایی در متون دینی پرداخت که تا آن زمان به لسان جامعه شناسانه بدانها پرداخته نشده بود . رفتار او بیانگر ابعاد سه گانه ای است از عقل محض ، احساس و عمل حکایت می کنند .
او ابتدائا به سراغ عقل می رود و آن را مایه و پایه هر فرهنگی می پندارد . در این میان هیچگاه کار سطحی و سبک را ار ج نمی نهد و با بررسی ژرف ترین اندیشه های فلسفی و غامض ترین مباحث علمی و اجتماعی اما به زبانی که قشر دانشجوی جامعه ، حد اقل توانایی در ک آن را داشته باشد ، مباحث اندیشه اجتماعی اسلام را بیان می دارد .
دکتر در یک دیالیکتیک عقلی و با گفتاری سهل و ممتنع ، با بکار گیری انواع صناعات ادبی ، مقدمه شناخت را پایه ریزی می کند و آن را مقدمه ای برای ایمان می پندارد . استاد درمیان آثار خود خواستار شناخت اسلام به دور از خرافه گرایی در پرتو فلسفه تاریخ بر مبنای اصول توحیدی
است . اسلامی که سراسر در کشاکش مثلث زر وزور و تزویر گرفتار می آید اما سرانجام این اندیشه توحیدی که به پیروزی می رسد ، چرا که نهایتا در مسیر مبازره حق و با طل ، که از منظر او با دید طبقاتی جامعه شناسانه اش ، ملا و مترف و مستضعفین ، نهایتا در مسیر مبازره ملا شکست می خورد و زمین به صاحبان آن سپرده می شود چراکه ” ونرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین ” .
از منظر جامعه شناسانه استاد ، کشمکش هابیل و قابیل در طول تاریخ سیلان دارد ، اما این پیامبران اند که با ارایه اندیشه های ناب نهایتا گروه فرعون و فرعونیان را در هم می شکنند . استاد در ورطه تجزیه وتحلیل واقعیات جامعه اسلامی و تاریخ اسلام از منظر جامعه شناسی ، نه به بیان مفاهیم مجرد – که بسیاری از دانشمندان حوزه علوم اجتماعی تنها بدین امر اکتفا می کنند- پرداخت ، بلکه با غور در مفاهیم سنتی ، ضمن بومی کردن مفاهیم اجتماعی و از طریق توسل به تعابیر فرهنگ خودی همچون توحید ، نبوت ، امامت ، عدالت ، امت و…
با تحلیل های فلسفی ، تاریخی و جامعه شناسانه و بررسی گسترده اسلام عالمانه و عامیانه نهایتا طریق سومی با عنوان اسلام آگاهانه را به جامه ارایه داد .
اسلامی که درروش تحقیقاتی خود ابتدائا در موضوع مورد بررسی به شک عالمانه می رسد ، آنگاه ضمن تعاریف مفاهیم پایه ای و بی طرفی در تحقیق، از طریق روش استقرایی به شناختی، جزء به کل، دست می یابد . اسلامی که برای شناخت ، از نقد تاریخی کمک می گیرد و با استفاده از اصل تضاد تاریخی ، به خلق نوعی دیالکتیک رفتاری میان ایمان و عمل دست می زند .
استاد در حوزه احساس نیز به عرفان روی آورده و به بحث وتعمق درباره آن می پردازد . او عرفان را مکمل عقل و عضو متمم آن می پندارد اما عرفانی که نه انزوا طلب بلکه بطور سازنده ای در مسیر تعهد اجتماعی گام بر می دارد . عرفانی که عقل را یاوری است در پی ریزی مدینه فاضله ای که تنها در میان کتب از آن بحث شده است .
اما در همین مسیر عرفان و طریقت ، دایره شرع را نیز زیر پا نمی گذارد و اصول شرعی را برهمه چیز اولی می پندارد ، مضافا اینکه از قشری گری نیز به وجه بازری می گریزد.
در دنیای اواما، انسان با این دو بال احساس و اندیشه، تنها زمانی به سر منزل مقصود خواهد رسید که در ورطه عمل نیز آنها را بکار گیرد . سابقه مبارزاتی او در تمام این دوره ها از این امر حکایت دارد که او نه عالمی جامعه گریز ونه روشنفکری تئوریک بود ، بلکه او متفکری بود که میوه دانسته های خود در مسیر مبارزه و عمل سیاسی می پروراند و به همین دلیل سالهای بسیاری از عمرارزشمند خود را درپشت میله های زندان دژخیمان رژیم پهلوی گذراند .
اما در عین اینکه وی از سیاسی کاری می گریخت و در حقیقت سیاست گریز بود ، کار سیاسی را دنبال می کرد و سیاست در نگاه او تنها به مفهوم تعهد در برابر سرنوشت مردم ، اعتراض و مبارزه برای ازادی و برابری انسان ها بود . لذاست که در قاوس او حزب و فرقه مفهومی ندارند و او تنها به حزب به عنوان مفهوم قرآنی آن می نگرد . آثار او به تفصیل بیانگر این معنایند .

آثار:
آثار استاد تماما حکایت از روح مردی اند که در طول عمرپربر کت خویش با خلاقیت بسیار توانست با بیان ادبی زیبا و مملو از تعیبرات و مصطلحات ادبی ، اجتماعی و علمی روز ، طریق جدیدی در نگارش و بیان مطالب علمی به جامعه معرفی کند . سخنرانی ها ، گفتگو ها ، تحلیلهای اجتماعی و آثار تاریخی او از بیش از یکصد جلد حکایت می کنند که تاکنون بیش از یکصد وسیزده اثر ( جزوه ، کتاب ، پلی کپی و…) بطور مجزی و نه در مجموعه ها به چاپ رسیده اند .
کویریات او که معدن واژگان و بیان روح احساسی اویند، از جهانی حکایت می کنند که سراسر دلتنگی ، عشق ، وصول ، اخلاص و بندگی است . آثار او تا امروز نیز به عنوان کتبی پر طرفدار در میان نسل جوان و بویژه دانشگاهی مطرح است زیرا از روح خالص او سرچشمه می گیرند که هر آنچه از دل برخیزد ، ناگزیر بر دل نشیند .
بنابر اعلام مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین المللی ، بیش از چهل جلد از آثار دکتر شریعتی به زبانهای آلبانیایی ، آلمانی ، اردو ، اسپانیایی ، اندونزیایی ، انگلیسی ، بنگالی ، تائی ، تامیلی ، ترکی ، عربی ، فرانسه و کردی ترجمه شده است . به عنوان نمونه به ذکر برخی از مهمترین آثار او بسنده می کنیم :
آری اینچنین بود برادر ، ابوذر غفاری ، اسلام شناسی در دو جلد ، کویر ، تاریخ و شناخت ادیان ، تشیع علوی تشع صفوی ، تفسیر سوره های انبیا و روم ، حج ، حسین وارث آدم ، فاطمه فاطمه است ، شرحی بر دعاهای صحیفه سجادیه ، علل انحطاط مذاهب ، فلسفه نیایش و…

منابع و ماخذ
سعیدی ، جعفر ، دکتر علی شریعتی از دیدگاه شخصیت ها، نشر اشراقیه ، تهران ، 1370
شجاعی ، حیدر و میر آخوری ، قاسم ، شریعتی در نگاه مطبو عات ، قلم ، تهران ، 1375
توسلی ، غلام عباس ، ده مقاله در جامعه شناسی دینی و فلسفه تاریخ با تاملی در زندگی و اندیشه دکتر شریعتی ، قلم ،تهران ، 1369
شریعت رضوی ، پوران ، طرحی از یک زندگی ، چاپخش ، تهران 1374
بهشتی ، سید محمد حسین ، دکتر شریعتی جستجو گری در مسیر شدن ، بقعه ،تهران ، 1378
رضایی ، امیر ، دوازد همین سالگرد هجرت و شهادت دکتر علی شریعتی ، ناشر: گردآورنده ، تهران ، 1368
منبع: آوینی

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *